Sağlıksız beslenme konusundaki tüm tartışmalara rağmen Big Mac, dünya genelinde birçok kişi tarafından bilinip seviliyor. Peki, Big Mac’in aynı zamanda bir ekonomik gösterge olduğunu biliyor muydunuz?
Bu yazıyı okuyarak Big Mac Endeksi’nin ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını, ne anlama geldiğini ve işlem yaparken nasıl kullanılabileceğini öğrenebilirsiniz.
İki adet dana burger köftesi
Tokyo, Moskova, Kolombo ya da Oslo… Nerede yaşıyor olursanız olun, dışarı çıkıp en yakın McDonald’s’a gidebilir ve sandviç ekmeğinin arasında özel sosla kaplanmış %100 dana etinden iki burger köftesi, marul, peynir, turşu ve soğandan oluşan yaklaşık 500 kalorilik o lezzeti, yani meşhur Big Mac'i yiyebilirsiniz. Tabii beslenme alışkanlıklarınıza bağlı olarak yemeyebilirsiniz de.
Big Mac’ler, görünümleri, boyutları ve kalori değerleri bakımından ülkeden ülkeye biraz farklılık gösterse de, dünyanın en ünlü hamburgerinin temel formülü hep aynıdır.
Big Mac’in içeriği, çoğu ülkede kolayca bulunabilen temel gıda ürünlerinden oluşur. Soğan, et, marul, peynir, turşu gibi, tüketicilerin yerel marketlerden günlük olarak satın aldığı ürünlerden bahsediyoruz. Bu yönüyle Big Mac, adeta hazır bir ürün sepeti olarak görülebilir. İşte bu yüzden, 1980’lerin ortalarında The Economist dergisi, para birimlerini analiz etmek için basit bir araç olarak bu hamburgerin fiyatını referans almaya başladı.
Big Mac Endeksinin temelleri
Big Mac Endeksi kavramı, uluslararası iş dünyası, siyaset, teknoloji ve kültür alanlarında en etkili dergilerden biri olan The Economist tarafından 1986 yılında ortaya atıldı.
170 yılı aşkın geçmişiyle The Economist, ekonomi ve dünya gündemine ilişkin haberler konusunda altın standart olarak haklı bir üne sahip. Derginin kadrosunda yetenekli ve son derece donanımlı gazeteciler yer alıyor.
The Economist, yayın hayatı boyunca Demokrasi Endeksi, Cam Tavan Endeksi, En Tehlikeli Şehirler Endeksi, Emtia Fiyat Endeksi ve Big Mac Endeksi gibi birçok kavramı kullanıma sunmuştur. Farklı ülkelerdeki Big Mac fiyatlarına dayanan Big Mac Endeksi, para birimlerinin değerini daha doğru şekilde yansıtmayı amaçlar.
Örneğin ABD ve Çin'i ele alalım. Bu iki ülkedeki Big Mac fiyatlarını yerel para birimleri cinsinden karşılaştırıyoruz. Fiyatlar arasındaki fark, Big Mac'e dayalı alternatif bir döviz kuru elde etmemizi sağlar ve bu oran genellikle resmi kaynaklardan elde ettiğimiz kurla uyuşmaz. Bu sayede söz konusu para biriminin fazla mı yoksa az mı değerlendiğini söyleyebiliriz.
Big Mac’in ABD’deki fiyatı 5,29 dolar, Çin’de ise 25,63 yuan’dır. Bu durumda dolar-yuan Big Mac kuru üzerinden kabaca 1:4 gibi bir oran elde ediyoruz. Bu hesaplama, Çin yuanının gerçek değerine dair alternatif bir bakış sunuyor. Resmî kura göre 1 dolar 7,28 yuan iken, Big Mac Endeksi’ne göre 4,84 yuan olması gerekiyor.
Bu gastronomik yaklaşım, Hamburger Ekonomisi olarak da adlandırılmaktadır. Dayanağını ise "satın alma gücü paritesi" anlamına gelen PPP (Purchasing Power Parity) teorisinden alır. Bu teoriye göre, döviz kurları iki ülkedeki aynı mal ve hizmet sepetinin fiyatlarını eşitleyecek şekilde hareket etmelidir. Bizim örneğimizde söz konusu mal sepeti bir Big Mac’tir.
Big Mac Endeksi neyi gösterir?
Big Mac Endeksi her ne kadar bir para biriminin değerini ölçmek için kesin bir araç olmasa da, yine de ortaya çıkan veriler beklenmedik sonuçlar ve fikirler sunabilir.
Örneğin, Big Mac Endeksine göre Rus rublesi yaklaşık %59 oranında düşük değerleniyor. Son verilere göre, 1 dolar yaklaşık 85 rubleye denk geliyor. Oysa Rusya’da bir Big Mac'in fiyatı sadece 2,18 dolar. Big Mac Endeksi açısından bakıldığında, 1 doların aslında 35 ruble olması gerekiyor.
Dünyada Big Mac’in en ucuz olduğu ülke Tayvan. Sıralamanın devamında Endonezya, Hindistan, Mısır, Güney Afrika ve Filipinler geliyor.
Big Mac Endeksi’ne göre değerinin altında olan diğer para birimleri arasında Türk lirası, Lübnan poundu, Malezya ringgiti, Endonezya rupisi ve Romanya leyi yer alıyor.
Big Mac Endeksi, İsviçre frangının dünyanın en fazla değerlenen para birimi olduğunu gösteriyor. İsviçre’de bir Big Mac 8,98 dolardan satılıyor ve Big Mac Endeksi’ne göre 1 doların 1,7 frank olması gerekiyor. Oysa döviz piyasalarında USDCHF kuru 0,88 seviyesinde. Bu da İsviçre frangının %49,3 oranında fazla değerlendiği anlamına geliyor. Elbette bu hesaplama, tüm ekonomik verileri ve diğer etkenleri bir kenara bırakıp konuyu basitleştirerek ele aldığımızda geçerli.
Big Mac fiyat karşılaştırmasını işlemlerde kullanabilir miyiz?
İsimleri esprili olsa da, Big Mac Endeksi ve Hamburger Ekonomisi kavramlarının arkasında ciddi bir ekonomik mantık yatıyor. Söz konusu kavramlar, yıllar içinde dünya genelinde kabul gören bir referans hâline geldiler. Günümüzde pek çok ekonomi ders kitabında ve çok sayıda akademik çalışmada, para birimlerini karşılaştırmak için kullanılan faydalı araçlar arasında yer alıyorlar.